Duke vështruar të kaluarën

Askush nuk do që të kujtojë të kaluarën, e megjithatë ajo të shfaqet me
"kokëfortësinë" e saj, me dramat e tragjeditë e mëdha. Skena e teatrit
të kohës mbetet gjithmonë e hapur, sa herë që njerëzit e harrojnë të
kaluarën me dhimbjet e saj kanceroze. Nuk e di, po më është bërë zakon
që, sa herë që eci nëpër e monopolet e jetës së sotme, më duhet ta
kthej hera-herës kohën prapa. Më ngjan se diçka ka mbetur në "orën e
kohës", si në orën e xhamisë së Tiranës, që ka ngecur në të katër anët
e saj, si ta kishte mbërthyer një ngërç i tmerrshëm. Duke u kthyer nga
Athina në Tiranë, rrugëtim ky i shpeshtuar këto vitet e fundit, më
është bërë si një refleks ndalesa në qytetin e Fierit, ku kam shumë miq
krijues, po ku më ka përgjuar edhe fataliteti im: "Historia e një
vajze". Aty, në "Art - Galeri Frashëri", më pret gjithmonë miku im
shkrimtar, Tasi Proko, me gotën e rakisë përpara, me një filxhan kafeje
ekspres dhe me ritin e tij të ndezjes së cigareve njëra pas tjetrës.

Kjo
galeri, ku mblidhen shpesh tërë krijuesit fierakë, po edhe ata të
Tiranës, të Vlorës...dhe ne të Athinës (apo ku u mblodhën para pak
kohësh gjithë humoristët e Shqipërisë), s'ka të bëjë aspak me
vëllezërit Frashëri, po me tri pemët frashër që kishin mbirë aty në të
kaluarën dhe ku ka mbetur vetëm njëri nga trungjet e tyre. Si për të na
rrëfyer që e tërë jeta e së kaluarës ka mbetur si ky trung i zhveshur i
drurit frashër që poeti e skulptori Haxhi Kalluçi e la si "relike",
natyrale pranë shtëpisë së tij, ku ngriti këtë "çerdhe artistësh".
Doemos që në "bodrumin" e poshtëm, "e vjetra", do të jetë më befasuese,
me relike e portrete njerëzish e poetësh që e përjetuan të kaluarën,
por edhe të atyre që e kanë ende një këmbë në të sotmen, sikundër është
edhe "puna ime". Qe dita e Shën Valentinit dhe, tek shihja tufën e lule
mimozave që kishte mbledhur Tasi për t'ia çuar mikeshës së tij, na u
kujtua ai prifti i prapë italian që pagëzonte e celebronte fshehtas të
rinjtë e dashuruar.

Pikërisht në këto çaste do të hynte aty
një mjekrosh, fizionomia e të cilit mu duk tepër e njohur, po disi e
pakapshme, me "fijet" e saj të shpërndara në të kaluarën. Tek e
përqafova instinktivisht këtë njeri të përzemërt, me një portret të
bukur, m'u rishfaq në mendje poezia e Haxhi Kalluçit për merimangën e
tjerrjen e pambarimit të pëlhurës së saj ,ku plaken shpesh edhe
kujtimet tona, po edhe ngatërresat e degëzimet e rrënjëve të së
kaluarës. Dhe "ato" do të vinin rishtazi në një histori të dhimbshme,
tek "Historia e një vajze" që na i solli përsëri ky mjekrosh simpatik
që e quajnë Shpëtim Shehu dhe ishte atëherë një nga aktorët më të
talentuar të Teatrit Dramatik të Fierit, njëherësh edhe protagonist i
asaj drame ku "theva qafën", e nisa karvanin e gjatë të vuajtjeve të
mia. Akoma nuk më qen hequr nga truri i nga shpirti njollat e "njollave
të murrmë", kur më pllakosi ajo e keqe madhe, ku do të merrnin pjesë
edhe partiakë të zemëruar. O zot!, - thashë me vete, nga mu shfaq ky
njeri i mirë, për të më kujtuar atë kohë të keqe, kur Ramiz Alia erdhi
në Fier që të "bënte gjëmën" për një shfaqje të thjeshtë artistësh, ku
flitej vetëm për dashurinë e papërfunduar të një vajze, për të drejtën
e saj që të vendoste ajo vetë zgjedhjen e shokut ët jetës e që, si ta
themi, nuk gjeti dot edhe një "

Shen Valentin" për ta ndihmuar
në të fshehtat e shpirtit të saj të përvëluar nga dashuria. "Më deshi
ai që nuk e doja, desha atë që nuk më donte", - thoshte ajo. E
brengosur për jetën e dashurinë e saj fatkeqe. Mirëpo, sekretari i
Partisë së Fierit, një injorant si Pirro Gusho, tundi kërcënueshëm
gishtin e tij të stërmadh mbi kokat e artistëve, e quajti tërë këtë
histori një "prostitucion" të hapët, si akt të pashoq liberalizmi dhe
Ramizi u shtrëngoi atyre lakun pas fytit.

U ndëshkua autori,
regjisori dhe një tregimtar që punonte diku nëpër zyrat e tyre, ndërsa
autori i këtyre radhëve, që kishte mbrojtur këtë shfaqje në gazetën
"Drita", u nis për në dyert e ferrit. Kështu që "Historia e një vajze"
u kthyen në një histori tragjike të një njeriu që duhet të rikthehet
pikërisht këtu, në Fier, pas 33 vjetësh, si ky trung i prerë i drurit
të frashërit. Dhe, sado që aty do të vinte "i zoti i shtëpisë", Haxhi
Kalluçi, piktori Viktor Bullgari, poeti Zoi Dashi, dy poetët e rinj,
Alfred Mehmeti e Petrit Nika, fabulisti Mihal Krimçe e sado që të
"binte këmbora" disa herë për ta risjellë aty Liljanën me tabakanë e
gotave të rakisë, nuk do të mund të ma hiqnin këtë hije të së kaluarës.


S'do të bënte dot gjë as shkrimtari e eseisti Petraq Kote, po
s'po vinte aty e as miku im i shtrenjtë në Athinë, piktori Leonidha
Bullgari, i vëllai i Viktorit. Natyrisht që as vështrimet e Jakovit, të
Ismailit e të Dritëroit, nga portretet e tyre varur në mure, nuk do më
"shpëtonin" dot. Më ngrohte vetëm vështrimi po aq i ngrohtë i
Dritëroit, i këtij pijetari të rrallë, që dukej sikur më thoshte:
"Ktheje dhe një për mua, sa të vejë koka në tavan e të "pëlcasë" trarët
e frashrit..!" Edhe ca miq të tjerë, që vijnë shpesh këtu si Xhevua,
Maksimi e Koçi Petriti, janë të po kësaj "pune". Është si balsami i
jetës, ky "rangu dionisiak". Të trullos pak, dhe të bën të harrosh edhe
atëherë kur nuk duhet harruar